Cán Dao Lăn Nhám – Giải pháp tạo vân chống trượt, đẹp bề mặt cho chi tiết tiện

Cán dao lăn nhám cho máy tiện: nhám thẳng, nhám chéo/kim cương, nhám chéo đơn. Kẹp chắc, vân đẹp, tăng ma sát. Nhiều size, bền, dễ dùng.

1) Cán dao lăn nhám là gì?

Cán dao lăn nhám (knurling tool) là dụng cụ lắp trên máy tiện để tạo vân nhám đều, sâu và đẹp trên bề mặt trụ (tay nắm, núm vặn, ống…), giúp tăng ma sát chống trượt và đồng thời tăng tính thẩm mỹ. Dụng cụ hoạt động bằng bánh lăn có răng nhám ép/lăn lên bề mặt chi tiết trong khi trục quay.

2) Các kiểu nhám phổ biến

• Nhám thẳng (RAA / Straight): Vân song song trục, tăng ma sát theo phương dọc, thường dùng cho tay nắm kéo/đẩy, con lăn dẫn hướng.

• Nhám chéo/kim cương (RGE / Diamond): Kết hợp chéo trái + chéo phải tạo vân hình quả trám, độ bám tay cao, tính thẩm mỹ tốt, dùng nhiều nhất trên núm vặn, tay nắm dụng cụ.

• Nhám chéo đơn (RBL/RBR / Diagonal Left/Right): Vân chéo 1 hướng (trái hoặc phải), thuận lợi thoát phoi theo một chiều, hợp cho chi tiết yêu cầu dẫn hướng hoặc phong cách bề mặt riêng.

Gợi ý chọn kiểu vân:

• Ưu tiên kim cương cho tay vặn/chi tiết cần bám tay cao.

• Chọn thẳng khi cần kháng trượt theo dọc trục.

• Dùng chéo đơn khi muốn thoát phoi một hướng hoặc yêu cầu phối thẩm mỹ riêng.

3) Cấu tạo & vật liệu

• Thân cán: Thép hợp kim/ tôi cứng, tiết diện vuông 12×12, 16×16, 20×20, 25×25mm (phổ biến), kẹp cứng trên ổ dao.

• Bánh lăn nhám: HSS hoặc hợp kim cứng (carbide), đường kính thường 20–30mm, bề rộng 6–10mm; có đủ bước nhám mịn – trung bình – thô.

• Ổ lăn/đệm: Bảo đảm lăn êm, giảm ma sát và giữ vân sắc nét, không “cạ” mặt.

4) Thông số tham khảo (phổ biến)

• Kiểu: Thẳng / Chéo đơn (L/R) / Kim cương

• Bước nhám (Pitch): Mịn (0.5–0.8mm) | Trung (0.9–1.2mm) | Thô (1.3–1.6mm+)

• Vật liệu bánh lăn: HSS / Carbide

• Tiết diện cán phù hợp: 12–25mm (tùy máy tiện)

• Phạm vi đường kính chi tiết: Ø6–Ø60mm+ (tùy cỡ bánh & lực máy)

5) Cách chọn nhanh (đúng nhu cầu – đúng bề mặt)

• Theo đường kính chi tiết:

  • Ø <10mm → bước mịn (vân nhỏ, không phá bề mặt).

  • Ø 10–25mm → bước trung (phổ biến, đẹp, bám tay).

  • Ø >25mm → bước thô (vân nổi rõ, chống trượt mạnh).

• Theo vật liệu:

  • Nhôm/đồng → dùng bánh HSS đủ, vân sắc;

  • Thép cứng/inox → ưu tiên Carbide, bền răng.

• Theo mục đích:

  • Bám tay cao + đẹp → kim cương;

  • Dẫn hướng/kháng trượt dọc trục → thẳng;

  • Thoát phoi một chiều/hiệu ứng chéo → chéo đơn (L hoặc R).

• Theo máy & gá kẹp: Chọn tiết diện cán khớp ổ dao, chiều dài phù hợp để không vướng mâm cặp/ ụ động.

6) Hướng dẫn dùng nhanh cho bề mặt “đều – sắc – không trượt”

1. Cân tâm: Đặt tâm cán ngang đúng tâm trục; vuông góc với bề mặt chi tiết.

2. Tốc độ thấp – lực đều:

   • Tốc độ trục: 50–150 rpm (tùy Ø & vật liệu).

   • Tăng lực ép từ từ, không ép sốc (tránh “đè nát” vân).

3. Ăn dao & tiến dao:

   • Tiến dọc 0.05–0.2 mm/vòng (hoặc đứng yên với cán đôi);

   • Lăn 2–3 lượt để sắc vân, nếu cần tăng lực nhẹ ở lượt 2.

4. Dùng dung dịch làm mát/ dầu: Giảm ma sát, vân bóng – sắc nét.

5. Kết thúc: Giảm lực, rút dao; lau sạch phoi – dầu.

Mẹo đẹp vân:

• Bề mặt trước khi lăn nên tiện độ nhẵn Ra ≤ 3.2 μm.

• Không đổi tốc độ giữa chừng; giữ áp lực ổn định.

• Với kim cương, bảo đảm 2 bánh chéo ăn khớp đối xứng.

7) Lỗi thường gặp & cách xử lý

• Vân chồng, lệch quỹ đạo → Kiểm tra cân tâm & vuông góc; giảm tốc, tăng lực đều.

• Vân “bẹp”, không sắc → Tăng dần lực ép; dùng bước nhám phù hợp; thêm dầu cắt.

• Răng bánh lăn sứt → Chọn Carbide cho vật liệu cứng; tránh ép sốc.

• Bề mặt xước → Bề mặt gốc quá thô hoặc rơ dao; kiểm tra ổ lăn, siết chặt cán.

8) Bảo dưỡng – tăng tuổi thọ

• Vệ sinh bánh lăn sau mỗi ca; dùng bàn chải mềm.

• Kiểm tra ổ lăn/đệm; tra dầu định kỳ.

• Thay bánh lăn khi răng mòn/ sứt; cất nơi khô, tránh gỉ.

9) Ứng dụng tiêu biểu

• Tay nắm máy, núm chỉnh, trục điều khiển, ống bọc chống trượt.

• Sản phẩm cần ma sát cao: dụng cụ cầm tay, con lăn kéo đẩy, phụ kiện máy.

• Gia công hàng loạt trong xưởng cơ khí, nhà máy sản xuất, đào tạo cơ khí.

1. Nên dùng nhám nào cho tay vặn thường dùng?

→ Kim cương (chéo kép) cho độ bám tay và thẩm mỹ tốt nhất.

2. Chi tiết Ø nhỏ có lăn nhám được không?
→ Có, nhưng hãy chọn bước mịn và ép từ từ để tránh “bẹp” vân.

3. Lăn nhám trên inox có cần bánh đặc biệt?
→ Nên dùng bánh lăn carbide, tốc độ thấp, dầu cắt đầy đủ.

4. Vì sao vân bị đè nát/không sắc?
→ Áp lực ban đầu quá lớn, bề mặt gốc thô hoặc tốc độ quá cao; hãy giảm rpm, chuẩn bị bề mặt tốt hơn và tăng lực từng bước.